Αρχαϊκός θολωτός τάφος & Μυκηναϊκός θαλαμοειδής τάφος Φαρσάλων
Ο θολωτός τάφος των Φαρσάλων γνωστός ως «τάφος Βερδελή» ανήκει στο εκτεταμένο δυτικό νεκροταφείο της πόλης το οποίο εκτεινόταν εκατέρωθεν του δρόμου που συνέδεε την βόρεια με την νότια Ελλάδα και περιείχε τάφους διαφόρων τύπων από την μυκηναϊκή έως την ελληνιστική εποχή.
Ο τάφος φέρεται να κατασκευάστηκε στα τέλη του 6 ου αιώνα π.χ στους υστεροαρχαικούς χρόνους και συνέχισε να χρησιμοποιείται έως την ελληνιστική εποχή . Ωστόσο, αμέσως βορειοδυτικά της θόλου του βρέθηκε σε βαθύτερο επίπεδο ένας θαλαμοειδής τάφος μυκηναϊκών χρόνων, τον οποίο «οι κατασκευάσαντες το άνωθεν θολωτόν μνημείον διετήρησαν εκ σεβασμού», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο ανασκαφέας του μνημείου. Το μνημείο ανασκάφηκε το διάστημα 1951-1954 από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Ν.Μ. Βερδελή και για αυτό πήρε το όνομά του. Το βόρειο τμήμα της θόλου κτίσθηκε επάνω στο δρόμο του θαλαμοειδούς, και έτσι ο νότιος τοίχος του μυκηναϊκού δρόμου εγκλωβίσθηκε μέσα στην έκταση του θαλάμου του νεότερου τάφου και διατηρήθηκε κάτω από το δάπεδό του.
Σώζεται κτιστός περίβολος του τύμβου κατασκευασμένος σύμφωνα με το πολυγωνικό σύστημα, είναι κατασκευασμένος από ντόπιο γκριζωπό ασβεστόλιθο, ενώ η οροφή του είχε καταρρεύσει από παλιά. . Το ίδιο σύστημα δόμησης συναντάται και σε σωζόμενο τμήμα της οχύρωσης της αρχαίας πόλης, του 1ου μισού του 5ου αι. π.Χ. Το σημαντικότερο κτέρισμα, που βρέθηκε στο εσωτερικό του θολωτού τάφου, είναι ο μελανόμορφος κρατήρας του ζωγράφου του Εξηκία, του οποίου η κύρια όψη κοσμείται με την παράσταση της μάχης μεταξύ Ελλήνων και Τρώων γύρω από το σώμα του νεκρού Πατρόκλου. Το ταφικό μνημείο φέρεται να άνηκε σε μία από τις αριστοκρατικές και ισχυρές οικογένειες της αρχαίας Φαρσάλου . Η παράσταση του κτερίσματος και η ξεπερασμένη μυκηναϊκή αρχιτεκτονική του τάφου, δείχνουν την ανάγκη των ιδιοκτητών του τάφου να φέρονται ότι κατάγονται από τον αρχαία Φθία πόλη καταγωγής του μυθικού ήρωα Αχιλλέα.
Κατά τα τελευταία έτη, παράλληλα με τις εργασίες συντήρησής του, πραγματοποιήθηκαν και εργασίες ανάδειξης του περιβάλλοντος χώρου του, που διαμορφώθηκε με κλίση προς τους γύρω δρόμους, ώστε να αποπνέει την αίσθηση του τύμβου, που κάλυπτε αρχικά τον τάφο.
Η μνημειακότητα του τάφου φανερώνει ότι ανήκε σε μια εκ των ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών της αρχαίας Φαρσάλου.
Το γεγονός ότι ο τάφος ακολουθεί μια αρχιτεκτονική μορφή από αιώνες ξεπερασμένη, που παραπέμπει όμως στο ένδοξο μυκηναϊκό παρελθόν της πόλης, φανερώνει τη βαθιά επιθυμία των ιδιοκτητών του να δηλώσουν τη στενή σχέση και καταγωγή τους από τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα.
Ας μην ξεχνούμε ότι η Φάρσαλος είναι η διάδοχος πόλη της Φθίας, που υπήρξε ο γενέθλιος τόπος του Αχιλλέα. Επιπλέον, όλοι οι Θεσσαλοί των ιστορικών χρόνων, και όχι μόνον οι Φαρσάλιοι, θεωρούσαν εαυτούς απογόνους του Αχιλλέα, εφόσον ο γιος του, ο Νεοπτόλεμος αναδείχτηκε βασιλιάς τους μετά το τέλος του Τρωϊκού πολέμου, όταν ακόμα εκείνοι κατοικούσαν στην πατρογονική τους κοιτίδα, την Ήπειρο. Την επιθυμία των Φαρσάλιων να υπογραμμίσουν τη στενή συγγενική τους σχέση με το γένος του Αχιλλέα και τους Μυρμηδόνες καταδεικνύει και το σημαντικότερο κτέρισμα, που βρέθηκε στον ταφικό θάλαμο του θολωτού τάφου, που είναι ένας θαυμάσιος καλυκωτός, μελανόμορφος κρατήρας του διάσημου ζωγράφου της αρχαϊκής περιόδου, του Εξηκία.
ΕΞΗΚΙΑΣ
Ικανότατος Αθηναίος ζωγράφος και αγγειοπλάστης του μελανόμορφου ρυθμού. Δημιουργεί κατά το τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. Είναι ο πρώτος που αποδίδει τις πτυχώσεις των ενδυμάτων με τρισδιάστατο τρόπο· άψογα αποδίδει τις πανοπλίες και τα κοσμήματα με μεγάλη δεξιοτεχνία στο σχέδιο, αντλώντας την θεματολογία του από την μυθολογία κυρίως. Με το έργο του, για πρώτη φορά καθιερώνεται η αγγειογραφία ως μεγάλη τέχνη. Αρκεί να δει κανείς τον αμφορέα που έχει ως θέμα την αυτοκτονία του Αίαντα, με την όλη σύλληψη και απόδοση του θέματος, για να διαπιστώσει το μεγαλείο της τέχνης του. Η εύρεση του καλυκωτού κρατήρα του Εξηκία και το μεγαλείο του ταφικού μνημείου υποδηλώνουν όχι μόνο την εξέχουσα θέση που είχε ο ενταφιασθείς στην τοπική κοινωνία αλλά και την τάση του να συνδεθεί με το ηρωικό παρελθόν της πόλης που λαμπρύνεται με τον βίο του ηρωικού Αχιλλέα.
Θολωτός και θαλαμοειδής τάφος Φαρσάλων
Ανήκει στο δυτικό νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Χρονολογείται στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και χρησιμοποιούνταν ως τα Ελληνιστικά χρόνια. Το μνημείο είναι γνωστό ως «τάφος Βερδελή» από τον ανασκαφέα του. Προϋπήρξε του θολωτού τάφου ένας θαλαμοειδής της Μυκηναϊκής περιόδου, ο οποίος διατηρήθηκε «χάριν σεβασμού». Υλικό δομής είναι ο ντόπιος γκρίζος ασβεστόλιθος. Το μνημείο καλυπτόταν με τύμβο ενώ υπήρχε και περίβολος ο οποίος είναι κτισμένος όπως και η πρώτη φάση της οχύρωσης της Ακρόπολης της Αρχαίας Φαρσάλου, σύμφωνα με το πολυγωνικό σύστημα με λέσβιες επιρροές. Δυστυχώς ο Μυκηναϊκός τάφος βρέθηκε συλημένος· αντίθετα, ο θολωτός τάφος έδωσε ένα εντυπωσιακό εύρημα: έναν καλυκωτό κρατήρα, μελανόμορφου ρυθμού που έχει ως κύριο θέμα, μάχη Ελλήνων και Τρώων και αποδίδεται στον Εξηκία!
