Bruno Helly

H Φθία του Αχιλλέα αναζητείται από τους
σύγχρονους ιστορικούς

« Αρχαία περιοχή από όπου προερχόταν οι Μυρμιδόνες και πατρίδα του Αχιλλέα. »

Η ακριβής της θέση, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, πιθανόν να συμπίπτει με εκείνη των σημερινών Φαρσάλων. Πρώτος ο Φερεκύδης ταύτισε με την Ομηρική Φθία την πόλη Φάρσαλο της αρχαιότητας, όπου λατρευόταν η μητέρα του Αχιλλέα, Νηρηίδα Θέτιδα και ο παιδαγωγός του, κένταυρος Χείρωνας. Στην περιοχή της πόλεως της Φαρσάλου ανήκε και η εκτεταμένη άκρη της πεδιάδας, η οποία στην κοιλάδα του Ενιπέως φτάνει μέχρι την Ερέτρια.

Η ομηρική Φθία

Ο Όμηρος (Ιλ. B 681) αναφέρει ότι στον Τρωϊκό Πόλεμο πήραν μέρος με την αρχηγία του Αχιλλέα,

« αυτοί που κατοικούσαν στο Πελασγικό Άργος, την Άλο, την Αλόπη, την Τραχίνα, τη Φθία και την Ελλάδα ».

Μετάφραση:
« Κι απ’ τ ́ Άργος το Πελασγικόν όσ’ ήλθαν και απ’ την Άλον και απ’ την Τραχίνα πληθυσμοί και απ’ την Αλόπην όσοι, κι όσοι απ’ την καλλιγύναικα Ελλάδα και την Φθίαν, και Μυρμιδόνες και Αχαιοί και Έλληνες λέγονταν, πενήντα πλοία και αρχηγός εις όλους ήταν ο Αχιλλέας ». Αυτή η αναφορά του Ομήρου είναι ξεκάθαρη ότι μιλάει για έξι πόλεις και όχι για έξι επικράτειες.

Στην Οδύσσεια δε (Οδ. λ ́ 495) ο Αχιλλέας ρωτάει τον Οδυσσέα, «αν τιμούν ακόμα μέσα στους πολλούς Μυρμιδόνες τον Πηλέα, στην Ελλάδα και στο Φθία»;
Και εδώ φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Ελλάδα και η Φθία είναι πόλεις, τις οποίες όταν τις αναφέρει ο Όμηρος τις ξεχωρίζει από τις άλλες τέσσερις και τις συνδέει με το «και» ως ισάξιες

Η Φθία του Στράβωνα

Η περιγραφή του Στράβωνα για τη Φθία είναι πολύ διαφορετική Κατά τον Στράβωνα (Θ.C. 432.7),

η επικράτειά της Φθίας ήταν (είναι) ευρύτερη, με επικυριαρχία που διατηρούσε σε γειτονικές περιοχές, στις οποίες είχε παραχωρήσει εξουσίες σε τοπικούς αρχηγούς.

Ο Στράβων ξεκινά με μια ιστορική υπενθύμιση (IX, 5, 3)
Η Θεσσαλία μετά τον Όμηρο

Τοιαύτη δ’ οὖσα εἰς τέτταρα μέρη διῄρητο· ἐκαλεῖτο δὲ τὸ μὲν Φθιῶτις, τὸ δὲ
Ἑστιαιῶτις, τὸ δὲ Θετταλιῶτις, τὸ δὲ Πελασγιῶτις.
Ἔχει δ’ ἡ μὲν Φθιῶτις τὰ νότια τὰ απὸ τῶν Οἴταίων <καὶ> ἀπὸ τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου
καὶ Πυλαϊκοῦ μέχρι τῆς Δολοπίας καὶ τῆς Πίνδου διατείνοντα, πλατυνόμενα δὲ μέχρι Φαρσάλου καὶ τῶν πεδίων τῶν Θετταλικῶν.

Αλλαγές στην οργάνωση της Θεσσαλίας μετά τον Όμηρο :
η τετράδα της Φθιώτιδας και το θεσσαλικό κράτος (6ο-1ο αι. π.Χ.)

Η ομηρική Θεσσαλία κατά τον Στράβωνα (IX, 5, 4, 1)

« Ὁ δὲ ποιητὴς εἰς δέκα μέρη καὶ δυναστείας διελὼν τὴν σύμπασαν γῆν, ἣν νῦν Θετταλίαν προσαγορεύομεν, προσλαβών τινα καὶ τῆς Οἰταίας καὶ τῆς Λοκρικῆς, ὡς δ’ αὕτως καὶ τῆς ὑπὸ Μακεδόσιν νῦν τεταγμένης, ὑπογράφει τι κοινὸν καὶ πάσῃ χώρᾳ συμβαῖνον, τὸ μεταβάλλεσθαι καὶ τὰ ὅλα καὶ τὰ καθ’ ἕκαστα παρὰ τὰς τῶν ἐπικρατούντων δυνάμεις. »

Όταν λέει ο Στράβων « Ὁ ποιητὴς… ὑπογράφει τι κοινὸν καὶ πάσῃ χώρᾳ συμβαῖνον » δεν λέει ότι ο ίδιος ο Όμηρος ήταν ευαίσθητος σε αυτές τις αλλαγές:
το ρήμα ὑπογράφει είναι αφαίρεση του ίδιου του Στράβωνα, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ποιητής «υποδηλώνει », όταν διαβάζεται, την έκταση των αλλαγών που έγιναν έκτοτε.

Μυρμιδόνας δ’ εἰκὸς καλεῖσθαι
πάντας τοὺς ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ καὶ τῷ
Πατρόκλῳ, οἳ συνηκολούθησαν ἐξ
Αἰγίνης φεύγοντι τῷ Πηλεῖ. Ἀχαιοὶ δ’
ἐκαλοῦντο οἱ Φθιῶται πάντες.

Η έρευνα του Στράβωνα περνά από ένα πρώτο βήμα
Ι. Η Δολοπία (IX, 5, 5, 8 )

Κατά τον Όμηρο (Ιliade. Ι’ 484) είχε παραχωρηθεί η Δολοπία (II) στον Φοίνικα.
Στράβωνα IX, 5, 5, 8 συζήτηση για την παραχώρηση του λόχου των
Δολόπων και του Φοίνικα στη Φθία
α) Ο Όμηρος δεν κάνει καμία αναφορά στο απόσπασμα των Δολόπων,
αλλά μόνο στον αρχηγό του Φοῖνικα
β) αλλά ο Πίνδαρος το έχει αναφέρει.
γ) Επιπλέον, ο Φοίνικας είναι παρών με τον Αχιλλέα όχι μόνο ως
σύμβουλος ή μέντορας, σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να συμπεράνει
κανείς από ορισμένα αποσπάσματα από τον Όμηρο, αλλά και ως
πολέμαρχος επικεφαλής των υπηκόων του.d) on peut en conclure
que la Dolopie était bien un district particulier, μέρος. de la Phthie
qui était le district placé sous l’autorité d’Achille

● Τὰ μὲν δὴ ταὐτὰ λέγω μέρη τό τε ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ καὶ τὸ ὑπὸ τῷ
Φοίνικι.

Η έρευνα του Στράβωνα περνά από ένα δεύτερο βήμα
ΙI. Διαμάχες για την επέκταση του βασιλείου του Αχιλλέα,
Άργος Πελασγικό (IX, 5, 5, 24)

« Φθίαν τε οἱ μὲν τὴν αὐτὴν εἶναι τῇ Ἑλλάδι καὶ Ἀχαΐᾳ, ταύτας δ’ εἶναι διατεμνομένης τῆς
συμπάσης Θετταλίας θάτερον μέρος τὸ νότιον· οἱ δὲ διαιροῦσιν. ἔοικε δ’ ὁ ποιητὴς δύο
ποιεῖν τήν τε Φθίαν καὶ τὴν Ἑλλάδα ὅταν οὕτως φῇ
“οἵ τ’ εἶχον Φθίην ἠδ’ Ἑλλάδα,” (Iliade, II, 683),
ὡς δυεῖν οὐσῶν·καὶ ὅταν οὕτως
«<φεῦγον> ἔπειτ’ ἀπάνευθε δι’ Ἑλλάδος εὐρυχόροιο, Φθίην δ’ ἐξικόμην,” (Iliade, 9, 478),
καὶ ὅτι
“πολλαὶ <Ἀχαιίδε>ς εἰσὶν ἀν’ Ἑλλάδα τε Φθίην τε.” (Iliade, 9 395).
Ὁ μὲν οὖν ποιητὴς δύο ποιεῖ, πότερον δὲ πόλεις ἢ χώρας οὐ δηλοῖ.

Η έρευνα του Στράβωνα περνά από ένα τρίτο βήμα
ΙΙΙ. Φθία και Ἑλλάς (IX, 5, 6, 1-22)

« Φθίαν τε οἱ μὲν τὴν αὐτὴν εἶναι τῇ Ἑλλάδι καὶ Ἀχαΐᾳ, ταύτας δ’ εἶναι διατεμνομένης τῆς
συμπάσης Θετταλίας θάτερον μέρος τὸ νότιον· οἱ δὲ διαιροῦσιν. ἔοικε δ’ ὁ ποιητὴς δύο
ποιεῖν τήν τε Φθίαν καὶ τὴν Ἑλλάδα ὅταν οὕτως φῇ
“οἵ τ’ εἶχον Φθίην ἠδ’ Ἑλλάδα,” (Iliade, II, 683),
ὡς δυεῖν οὐσῶν·καὶ ὅταν οὕτως
«<φεῦγον> ἔπειτ’ ἀπάνευθε δι’ Ἑλλάδος εὐρυχόροιο, Φθίην δ’ ἐξικόμην,” (Iliade, 9, 478),
καὶ ὅτι
“πολλαὶ <Ἀχαιίδε>ς εἰσὶν ἀν’ Ἑλλάδα τε Φθίην τε.” (Iliade, 9 395).
Ὁ μὲν οὖν ποιητὴς δύο ποιεῖ, πότερον δὲ πόλεις ἢ χώρας οὐ δηλοῖ.

Η έρευνα του Στράβωνα περνά από ένα τρίτο βήμα
ΙΙΙ. Φθία και Ἑλλάς (IX, 5, 1-22)

Η έρευνα του Στράβωνα περνά από ένα τρίτο βήμα : είναι τα ονόματα της Φθίας και της
Ελλάς συνώνυμα ; Και τι σημαίνουν, πόλη ή περιοχή ;
Απαντώντας στο πρώτο από αυτά τα ερωτήματα, ο Στράβων, βασιζόμενος σε αρκετά
αποσπάσματα από τον Όμηρο, θεωρεί ότι πρόκειται πράγματι για δύο οντότητες που δεν
μπορούν να συγχέονται.
Για να απαντήσει στο δεύτερο ερώτημα, διαπιστώνει ότι ο Όμηρος δεν βοηθάει.
Ως εκ τούτου, θα συνεχίσει την έρευνα για πιο πρόσφατους συγγραφείς.
Οἱ δ’ ὕστερον τὴν Ἑλλάδα οἱ μὲν εἰπόντες χώραν διατετάσθαι
φασὶν< εως εἰς> τὰς Θήβας τὰς Φθιώτιδας ἀπὸ Παλαιφαρσάλου.
Eν δὲ τῇ χώρᾳ ταύτῃ καὶ τὸ Θετίδειον ἔστι πλησίον τῶν
Φαρσάλων ἀμφοῖν, τῆς τε παλαιᾶς καὶ τῆς νέας, <καὶ εἰκὸ>ς
οὐκ ἄν <εἴη> τοῦ Θετιδείου τεκμαιρόμενοις τῆς ὑπὸ τῷ
Ἀχιλλεῖ μέρος εἶναι καὶ τήνδε τὴν χώραν ;

Το πολίτευμα

Το πολίτευμα της πόλης ήταν παραδοσιακά ολιγαρχικό, αλλά οι άρχοντες της ήταν γνωστοί για την εντιμότητά τους, τόσο, ώστε να εγκωμιάζονται από τον ίδιο τον Αριστοτέλη ως παράδειγμα χρηστής διοίκησης: «ἔστιν οὐν παράδειγμα οἱ ἐν Φαρσάλῳ ὀλιγαρχία. Ἐκείνοι, ὁλίγοι ὂντες, διά τό καλῶς διοικεῑν, πολλών κύριοι εἰσίν» (Αριστοτέλους Πολιτικά).

Η μεγάλη ακμή της πόλης σημειώνεται κατά τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ. Η πόλη γίνεται ισχυρή πρωταγωνίστρια των θεσσαλικών θεμάτων και αναδεικνύει μεγάλους πολιτικούς ηγέτες από την οικογένεια των Εχεκρατιδών. Οι Εχεκρατίδες, κατά τους περσικούς πολέμους, συμμάχησαν με τους Αθηναίους, ενώ, σημειωτέον, ότι από την πόλη διήλθε η στρατιά του Ξέρξη. Ο πιο σημαντικός από τους Εχεκρατίδες ήταν ο Δάοχος, γιος του Αγία, που κυβέρνησε τους Θεσσαλούς στο β’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ., επί 27 συναπτά έτη, “οὑ βίᾳ ἀλλά νόμῳ”. Σημαντικός και συνετός άρχοντας υπήρξε επίσης ο Πολυδάμας, που διοίκησε την πόλη στα κρίσιμα χρόνια των εμφυλίων πολέμων, που τάραξαν τη Θεσσαλία στα τέλη του 5ου και τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Η Θεσσαλία υποτάχθηκε τελικά, ειρηνικά, γύρω στο 374 π.Χ., στον τύραννο των Φερών Ιάσονα.

Είκοσι χρόνια νωρίτερα, το 394 π.Χ., αμέσως νοτιώτερα της Φαρσάλου, κοντά στο όρος Ναρθάκιο, διεξήχθη η γνωστή μάχη μεταξύ των Θεσσαλών και της περσικής στρατιάς, αρχηγός της οποίας ήταν ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος. Είναι η περίοδος της Σπαρτιατικής Ηγεμονίας στην Ελλάδα, αμέσως μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ο Αγησίλαος κατατρόπωσε το θεσσαλικό ιππικό και σε ανάμνηση της νίκης του ανήγειρε μεγαλοπρεπές μνημείο.

Παλαιφαρσάλος καὶ τὸ Θετίδειον

Το Θετίδειον (IX, 5, 6, 18-22)

Η Φθία στην κοιλάδα του Ενιπέως φτάνει μέχρι την Ερέτρια.
βρισκόταν το Θετίδειον, στον δρόμο πορείας του Αλεξάνδρου από τις Φερές προς τη Φάρσαλο και
του Φλαμινίνου από τις Φερές – Ερέτρια προς τη Σκοτούσσα. Στην «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη
αναφέρεται το «Θετίδειον Ιερόν» αφιερωμένο στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα.
Η Θέτιδα και ο Αχιλλέας στο άρμα τους μπροστά σε
πιστούς με επιγραφή
Ο- – – -(Λ?)ΕΙ- – -ΑΣ Λακρατίδας- – – -Γειφεις Αχιλλείδας
Δεύτερο μισό του πέμπτου αιώνα
Malibu. Jean-Paul Getty Museum, inv. N 78.AA.264.
Photographie E. Ghisellini, Rome.
Ghisellini (E.), « Rilievi votivi dalla Tessaglia per
Achille e Theti, » Rend. Cont. Mor. Acc. Lincei, s. 9,
v. 28 (2017), p. 29-103

Η Φάρσαλος, η Ελλάς και οι πηγές της Μεσσηίδος και της
Υπερίας (IX, 5, 6, 18-22)

Οἱ δ’ εἰπόντες πόλιν Φαρσάλιοι μὲν δεικνύουσιν ἀπὸ ἑξήκοντα
σταδίων τῆς ἑαυτῶν πόλεως κατεσκαμμένην πόλιν ἣν
πεπιστεύκασιν εἶναι τὴν Ἑλλάδα καὶ δύο κρήνας πλησίον
Μεσσηίδα καὶ Ὑπέρειαν.

Μελιταία (IX, 5, 6, 28)

Μελιταιεῖς δ’ ἄπωθεν ἑαυτῶν
ὅσον δέκα σταδίους οἰκεῖσθαι
τὴν Ἑλλάδα πέραν τοῦ
Ἐνιπέως, ἡνίκα ἡ ἑαυτῶν
πόλις Πύρρα ὠνομάζετο, ἐκ δὲ
τῆς Ἑλλάδος ἐν ταπεινῷ
χωρίῳ κειμένης εἰς τὴν ἑαυτῶν
μετοικῆσαι τοὺς Ἕλληνας·
μαρτύριον δ’ εἶναι τὸν ἐν τῇ
ἀγορᾷ τῇ σφετέρᾳ τάφον τοῦ
Ἕλληνος τοῦ Δευκαλίωνος
υἱοῦ καὶ Πύρρας. Ἱστορεῖται
γὰρ ὁ Δευκαλίων τῆς
Φθιώτιδος ἄρξαι καὶ ἁπλῶς
τῆς Θετταλίας.

Ο Ενιπέας (IX, 5, 6, 35)

Ὁ δ’ Ἐνιπεὺς ἀπὸ τῆς Ὄθρυος
παρὰ Φάρσαλον ῥυεὶς εἰς
τὸν Ἀπιδανὸν
παραβάλλει, ὁ δ’ εἰς τὸν
Πηνειόν. Περὶ μὲν
Ἑλλήνων ταῦτα.

Η Θεσσαλία γνωστή στον Στράβωνα στα τέλη του 1ου αι. με την
ενσωμάτωση των περιικών λαών

Eπέκταση του ονόματος Φθῖοι στους πληθυσμούς των
βασιλείων του Πρωτεσίλαου και του Φιλοκτήτη (IX, 5, 7, 1)

● Φθῖοι δὲ καλοῦνται οἵ τε ὑπ’ Ἀχιλλεῖ καὶ ὑπὸ Πρωτεσιλάῳ καὶ Φιλοκτήτῃ· ὁ δὲ
ποιητὴς τούτου μάρτυς, εἰπὼν γὰρ ἐν τῷ καταλόγῳ τῶν ὑπ’ Ἀχιλλεῖ
. “οἵ τ’ εἶχον Φθίην,” (Iliade, II, 683).
● Ο Στράβων στοχεύει να δικαιολογήσει την επέκταση της Φθίας στα γειτονικά
βασίλεια, αυτά του Πρωτεσίλαου και του Φιλοκτήτη, αναζητώντας στο
ομηρικό κείμενο τα στοιχεία απόδειξης που καθιστούν δυνατή την καθιέρωσή
της.

Eπέκταση στο απόσπασμα του Ευρυπύλου και της θάλασσας
των Μαγνητών (IX, 5, 7, 14)

Στο IX, 5, 7, 14, ο Στράβων προσθέτει ότι το κλιμάκιο που είχε φέρει μαζί του ο
Ευρύπυλος μπορούσε επίσης να παρομοιαστεί με εκείνους που ήρθαν από τη Φθιώτιδα,
τους Φθῖοι:
Τάχα δὲ καὶ οἱ σὺν Εὐρυπύλῳ Φθῖοι ἐλέγοντο, ὅμοροι τούτοις ὄντες· νῦν μέντοι
Μαγνησίας νομίζουσι τῆς τε ὑπ’ Εὐρυπύλῳ τὰ περὶ Ὁρμένιον καὶ τὴν ὑπὸ Φιλοκτήτῃ
πᾶσαν, τὴν δ’ ὑπὸ <Πρωτεσιλάῳ> τῆς Φθίας ἀπὸ Δολοπίας καὶ τῆς Πίνδου μέχρι τῆς
Μαγνητικῆς θαλάττης· μέχρι δὲ τῆς ὑπὸ <Πρωτεσιλάῳ {τῆς] πόλεως Ἀντρῶνος, ἣ νῦν
πληθυντικῶς λέγεται, τὸ {δὲ] πλάτος ἀφορίζεται τῆς ὑπὸ Πηλεῖ καὶ Ἀχιλλεῖ γ<ῆς, ἀπὸ>
τῆς Τραχινίας καὶ τῆς Οἰταίας ἀρξαμένοις· <τὸ> δ’ αὐτὸ σχεδόν τι μῆκός ἐστι τοῦ Μαλιακοῦ
κ<όλπου>.

το κείμενο δίνει τα ρήματα στο παρόν, νομίζουσι, λέγεται, ἀφορίζεται. Το πρώτο από αυτά τα ρήματα
συνοδεύεται από το επίρρημα νῦν και το μόριο μέντοι.

Ι. Τὸ νότιο μέρος της Φθίας του Στράβωνα: ο Μαλιακός κόλπος (IX, 5, 9 et 13)

Ι. Τὸ νότιο μέρος της Φθίας του Στράβωνα :
ο Μαλιακός κόλπος (IX, 5, 9 et 13)

Έχοντας θέσει αυτόν τον αριθμό των δέκα περιοχών, ο Στράβων τβάζει πρώτη αυτή που συγκεντρώνει τους λαούς
που είχαν υποβληθεί στην εξουσία του Αχιλλέα.
● Πρώτους δὴ καταλέγει τοὺς ὑπ’ Ἀχιλλεῖ τοὺς τὸ νότιον πλευρὸν καέχοντας καὶ παρακειμένους τῇ τε Οἴτῃ καὶ
τοῖς Ἐπικνημιδίοις Λοκροῖς, ο Σπερχειός και τες Πύλες.
● ὅσσοι τὸ Πελασγικὸν Ἄργος ἔναιον,
οἵ τ’ Ἄλον οἵ τ’ Ἀλόπην οἵ τε Τρηχῖν’ ἐνέμοντο,
οἵ τ’ εἶχον Φθίην ἠδ’ Ἑλλάδα καλλιγύναικα,
Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαιοί.
● (Iliade, II, v. 681-684)
Το παραπλους στο Πέταλο Μαλιακου

Ο Μαλιακός κόλπος (IX, 5, 9 et 13)
Η κοιλάδα του Σπερχειοῦ, Θερμοπύλαι, Λαμία, Φαλάρα, Εχῖνος (IX, 5, 13)

Λοιπὸν δ’ εἰπεῖν τῆς παραλίας τὴν τάξιν τῆς ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ ἀπ Θερμοπυλῶν ἀρξαμένους· τὴν γὰρ Λοκρικὴν καὶ <τὴν Οἰταία>νεἰρήκαμεν. Οὕτω καὶ Σοφοκλῆς τὴν Τραχiνίαν Φθιῶτιν εἴρηκεν, Ἀρτεμίδωρος δὲ τὴν Ἅλον ἐν τῇ παραλίᾳ τίθησι, ἔξω μὲν τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου κειμένην, Φθιῶτιν δέ. Προϊὼν γὰρ ἐνθένδε ὡς ἐπὶ τὸν Πηνειὸν μετὰ τὸν Ἀντρῶνα τίθησι Πτελεόν, εἶτα τὸν Ἅλον ἀπὸ τοῦ Πτελεοῦ διέχοντα ἑκατὸν καὶ δέκα σταδίους. Περὶ δὲ τῆς Τραχῖνος εἴρηται, ὁποία τις,·καὶ ὁ ποιητὴς κατονομάζει.

II. Οι πόλεις «ορόσημα» στη «Μεγάλη Φθία» (IX, 5, 10, 1)

Διαριθμοῦνται δὲ τὰς ὑπὸ τῷ Φθιωτικῷ τέλει τῷ ὑπ’ Ἀχιλλεῖ κατοικίας <ἀπὸ>
Μαλιέων ἀρξάμενοι πλείους μέν, ἐν δ’ αὐταῖς Θήβας τὰς Φθιώτιδας, Ἐχῖνον, Λαμίαν, περὶ ἣν ὁ Λαμιακὸς συνέστη πόλεμος Μακεδόσι καὶ Ἀντιπάτρῳ πρὸς Ἀθηναίους, ἐν ᾧ Λεωσθένης τε ἔπεσε τῶν Ἀθηναίων στρατηγός,
<καὶ Λεοννάτος> ὁ Ἀλεξάνδρου τοῦ βασιλέως ἑταῖρος,
<ἔτι δὲ Ναρθάκ> ιον, Ἐρινεὸν, Κορώνειαν, ὁμώνυμον τῇ Βοιωτικῇ,
Μελίταιαν, Θαυμακοὺς, Πρόερναν, Φάρσαλον,Ἐρέτριαν, ὁμώνυμον τῇ Εὐβοϊκῇ, Παραχελωίτας καὶ τούτους ὁμωνύμους τοῖς Αἰτωλικοῖς· καὶ γὰρ ἐνταῦθά ἐστιν Ἀχελῶος ποταμὸς πλησίον Λαμίας, παρ’ ὃν οἰκοῦσιν οἱ Παραχελωῖται.

III. Μέγιστη προέκταση «Φθίας του Αχιλλέας»
κατά τον Στράβων (IX, 5, 10 – IX, 5, 14)

Παρέτεινε δ’ ἡ χώρα αὕτη πρὸς ἄρκτον μὲν τῇ τῶν Ἀσκληπ<ιαδῶν τῶν μά>λιστα προσεσπερίων καὶ τῇ Εὐρυπύλου καὶ <ἔτι τῇ> Πρωτεσιλάου, ταῖς πρὸς ἕω κεκλιμέναις <χώραις>, πρὸς νότον δὲ τῇ Οἰταίᾳ εἰς τετταρεσκαίδεκα δήμους διῃρημένῃ, Ἡράκλειάν τε καὶ τὴν Δρυοπίδα, τετράπολιν γεγονυῖάν ποτε, καθάπερ καὶ τὴν Δωρίδα, μητρόπολιν δὲ τῶν ἐν Πελοποννήσῳ Δρυόπων νομιζομένην. Τῆς δ’ Οἰταίας καὶ ὁ Ἀκύφας ἐστὶ καὶ Παρασωπιὰς καὶ Οἰνειάδαι καὶ Ἀντικύρα, ὁμώνυμος τῇ ἐν Λοκροῖς τοῖς ἑσπερίοις,

Λέγω δὲ τὰς διατάξεις ταύτας οὐκ ἀεὶ μεμενηκυίας τὰς αὐτάς, ἀλλὰ ποικίλως
μεταβεβλημένας· αἱ δ’ ἐπισημόταται μάλιστα ἄξιαι μνήμης εἰσί.

IV. Τέλος της περιγραφής της περιοχής που αντιστοιχεί στο
βασίλειο του Αχιλλέα (IX, 5, 14)

Το επόμενο λιμάνι είναι το Άντρον. Στο σημείο αυτό η παραλιακή διαδρομή που ακολουθήσαμε γύρω από τον Μαλιακό Κόλπο με τον Αρτεμίδωρο ενώνεται με τη διαδρομή που περιγράφεται ήδη στα IX, 5, 8, η οποία πηγαίνει από το Άντρον προς το Halos. Eἶτα Μυόννησος νησίον, εἶτ’ Ἀντρών· ἦν δὲ αὕτη ὑπὸ Πρωτεσιλάῳ. Τοσαῦτα μὲν περὶ τῆς ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ με<ρίδος>.

« Έπειτα το μικρό νησί της Μυόννησος, μετά το Άντρον, το τελευταίο μέρος
του βασιλείου του Πρωτεσίλαου. Έτσι τελειώσαμε με το τμήμα της χώρας
που εξαρτάται από το βασίλειο του Αχιλλέα. »

Η Θεσσαλία γνωστή απο Στράβωνα (IX, 5, 11 – IX, 5, 14) στα τέλη του 1ου αι. με την ενσωμάτωση των περιικών λαών, Δολοπία, Πίνδος, κοιλάδα Σπερχειού και Αχαΐα Φθιώτιδας

Ο Στράβων συνοψίζει αυτά τα αποτελέσματα

Ἔπεὶ δ’ ὁ ποιητὴς εἰς πολλὰ καὶ γνώριμα μέρη
διε<λὼν δι>ὰ τὸ ὀνομάζειν τούς τε ἡγεμόνας καὶ
τὰς ὑπ’ αὐτοῖς <πόλεις> τὸν σύμπαντα τῆς
Θετταλίας κύκλον διέταξεν, <ἡμεῖς ἀκολ>ουθοῦντες τούτῳ πάλιν, ὥσπερ ἐν τοῖς
ἐπάνω, <προ>σεκπληρώσομεν τὴν λοιπὴν
περιοδείαν τῆς χώ<ρα>ς. Ο Στράβων συνοψίζει αυτά τα αποτελέσματα

Στην πραγματικότητα, δεν είναι η Θεσσαλία του Ομήρου που θέλει να παρουσιάσει ο Στράβων στους

αναγνώστες του, αλλά η Θεσσαλία της εποχής του, της οποίας οι εδαφικές διαιρέσεις έχουν
καταστήσει τις προηγούμενες παρωχημένες, και η προσοχή του στις ομηρικές περιοχές στοχεύει μόνο
να δικαιολογήσει ή να εξηγήσει αυτό το νέο οργάνωση.

Τι σημαίνει η ισοδυναμία
Φθία-Φαρσάλος στο Στράβωνα ;

Η ακριβής περιγραφή του Στράβωνα για την περιοχή της Θεσσαλίας που ονομάζει Φθία, ειδικά αφού με την ισοδυναμία Φθία-Φαρσάλου που δεν αμφισβητείται στο κείμενο του Στράβωνα. φαίνεται να αντιστοιχεί καλά σε αυτό το civitas libera που ονομάστηκε από τον Πλίνιο, Φυσική Ιστορία, IV, 14:

« Pharsali campi cum civitate libera. »

Πλίνιος, Φυσική Ιστορία, IV, 14
« Pharsali campi cum civitate libera. »

Civitas

• ορίζει στα λατινικά έναν πληθυσμό ή ένα σύνολο οργανωμένων πληθυσμών και την επικράτειά τους, στη συνέχεια τη μετατροπή αυτού του συνόλου σε διοικητική μονάδα υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων.

• Το civitas επομένως αντιπροσωπεύει μια εδαφική ενότητα, ουσιαστικά αγροτική και ποικίλων διαστάσεων. Διοικείται από την πρωτεύουσα, την κύρια πόλη. Ο όρος ισχύει επίσης για την πολιτικά οργανωμένη κοινότητα που κατοικεί σε αυτήν την περιοχή.

Αυτοί οι περιεϊκοί λαοί, Δολόπες, Οίταιοι, Μάλιεῖς και Αχαῖοι Φθιώτες έχασαν τες ψήφους τους στη Δελφική Ανμφίκτιονία: Ο αυτοκράτορας Αύγουστος έδωσε αυτές τις ψήφους στο νέο του ίδρυμα, τη Νικόπολη της Ηπείρου

Οι Θεσσαλοί κράτησαν τις δύο ψήφους τους

Παυσανίας, X, 8, 3-5 : Βασιλεὺς δὲ Αὔγουστος μετεῖναι καὶ Νικοπολίταις τοῖς πρὸς τῷ Ἀκτίῳ συνεδρίου τοῦ Ἀμφικτυόνων ἠθέλησε: Μάγνητας μὲν οὖν καὶ Μαλιεῖς καὶ Αἰνιᾶνας καὶ Φθιώτας Θεσσαλοῖς συντελεῖν, τὰς ψήφους δὲ ὅσαι τούτων τε καὶ Δολόπων—οὐ γὰρ ἔτι ἦν Δολόπων γένος—Νικοπολίτας φέρειν.
« Ο αυτοκράτορας Αύγουστος ήθελε και οι Νικοπολίτες, γείτονες του Ακτίου, να συμμετάσχουν στο συμβούλιο των Αμφικτίων: επίσης οι Μαγνήτες, οι Μάλιοι, οι Αινιάνες και οι Φθιώτες θα καταμετρούνταν με τους Θεσσαλούς, ενώ οι Νικοπολίτες θα χρησιμοποιούσαν τις ψήφους τους καθώς και των Δολόπων, γιατί δεν υπήρχε πια λαός των Δολόπων.»

Η Θεσσαλία από τον 1ο αι. μ. Χ.
χωρισμένη στα δύο χώρες

Bruno Helly

Ο Bruno Helly είναι Γάλλος ερευνητής και διευθυντής ερευνών στο
CNRS, γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1937, στην πόλη Γκρε-
νόμπλ της Nότιας Γαλλίας, όπου αφιέρωσε περισσότερα από 50 χρόνια στη μελέτη της επιγραφικής, της ιστορίας και της τοπογραφίας της αρχαίας Θεσσαλίας και έχει δημοσιεύσει πλήθος εργασιών.
Εργάσθηκε, μεταξύ άλλων, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Γαλλίας και στο Maison d’Orient Mediterraneen, ως επικεφαλής ερευνητικής ομάδας για την Αρχαία Θεσσαλία. Συμμετείχε στην έκδοση της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής για τις επιγραφές του Άτραγα, που δημιουργήθηκε από ομάδα μελετητών υπό τη διεύθυνση του Α.Τζιαφάλια (2016), η οποία βραβεύθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία.
O Δήμος Φαρσάλων τον Οκτώβριο του 2022 αναγνωρίζοντας το μεγάλο του έργο στην ανάδειξη της ιστορίας της Θεσσαλίας και ειδικότερα της ιστορίας των Φαρσάλων , τον τίμησε σε μία εκδήλωση ,όπου ο ίδιος παρουσίασε στο Φαρσαλινό κοινό εργασία με θέμα: «Από την Φθία του Αχιλλέα στην Φθία του Στράβωνα»