ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΕΡΕΤΡΙΑΣ
Και η περιοχή της Ερέτριας κρύβει στα σπλάχνα της μία μακραίωνη ιστορία, η αρχή της οποίας χάνεται στην αυγή της προϊστορίας του ελλαδικού χώρου.
ΤΣΑΓΓΛΙ – ΜΑΓΟΥΛΑ
Στη θέση Τσαγγλί – Μαγούλα, που βρίσκεται στο κέντρο της κοιλάδας ενός παραποτάμου του Ενιπέα στο ανατολικό άκρο της πεδιάδας των Φαρσάλων, λίγα χιλιόμετρα βορειότερα του σημερινού χωριού, υψώνεται σε ένα χαμηλό λόφο (προϊόν επάλληλης κατοίκησης), οικισμός της Μέσης Νεολιθικής περιόδου (5600 – 5300 π.Χ.). Η μαγούλα έχει διαστάσεις περίπου 200 × 200μ. και επιχώσεις βάθους 10μ. Ο εντοπισμός των προϊστορικών επιχώσεων έγινε μετά από χωματουργικές εργασίες στις αρχές του περασμένου αιώνα, με αποτέλεσμα να γίνει μια πρώτη ανασκαφική διερεύνηση από το μεγάλο Έλληνα αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα (1905), ενώ η ανασκαφή συνεχίστηκε από τους Άγγλους αρχαιολόγους A.Wace και M. Thompson (1907- 1910) με διάνοιξη δοκιμαστικών τομών και μας προσέφεραν σημαντικά αρχιτεκτονικά και κεραμεικά κατάλοιπα, τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για τις μεταγενέστερες έρευνες, μελέτες και ερμηνείες ανάλογων ευρημάτων της περιόδου, από άλλες θέσεις.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΡΕΤΡΙΑ
Η πόλη Ερέτρια των ιστορικών χρόνων ήταν θεμελιωμένη επάνω στο μεγάλο πλάτωμα ενός λόφου 651μ. ψηλού, δυτικά του σύγχρονου χωριού, προς την κατεύθυνση του χωριού Παλαιόμυλος. Ο χώρος του οικισμού στο βορρά, σε μία λοξή επιφάνεια, εκτείνεται προς την ομαλή κοιλάδα του Παλαιόμυλου, ενώ αντίθετα στο νότο κόβεται απότομα σε ένα ψηλό γκρεμό. Υψώνεται επάνω σε ένα κατώφλι που χωρίζει το εσωτερικό της Θεσσαλίας, δηλαδή την ανατολική και δυτική θεσσαλική πεδιάδα. Κατά την αρχαιότητα διέρχονταν από εδώ τρία περάσματα που οδηγούσαν από την πεδιάδα του Αλμυρού προς τα δυτικά.Το βορειότερο περνούσε πλησίον της Ερέτριας, το νοτιότερο περνούσε κοντά στο σύγχρονο χωριό Καλλιθέα, δηλαδή κοντά στην αρχαία ακρόπολη Πεύμα, ενώ το μεσαίο κοντά στη Φυλάκη. Ακόμη βορειότερα ανοιγόταν ένα πέρασμα, μέσω της λεκάνης του Αερινού, προς τις Φερές. Συμπερασματικά η θέση της πόλης είχε στρατηγική σημασία, αφού εδώ διασταυρώνονταν οι οδοί Φαρσάλου – Φερών και Σκοτούσσας – Άλου.
Η Ερέτρια ανήκε διοικητικά στην «Περιοικίδα Αχαΐα Φθιώτιδα», που υπαγόταν στην εξουσία της «Τετράδος Φθιώτιδος», με άλλα λόγια στην εξουσία της Φαρσάλου.
Το όνομα της πόλης συνδέεται ετυμολογικά με το ρήμα ερέσσω ή ερέττω που σημαίνει κωπηλατώ. Το αταίριαστο αυτό όνομα για μία ηπειρωτική πόλη βρίσκει την εξήγησή του στην υπόθεση ότι η πόλη είτε ιδρύθηκε, είτε δέχθηκε αποίκους από την Ερέτρια της Εύβοιας, η οποία υπήρξε παραθαλάσσια. Πάντως μυθολογικά, ο ιδρυτής της πόλης ήταν ο Άδμητος, ο βασιλιάς των Φερών, στην υπηρεσία του οποίου εργάστηκε ο θεός Απόλλων. Σύμφωνα μάλιστα με επιγραφή που βρέθηκε στο χαμηλώτερο τμήμα της πόλης, ο Απόλλων λατρευόταν σε αυτή.
Στην κορυφή του λόφου ήταν χτισμένη η ακρόπολη, χωριστά τειχισμένη, ως συνήθως, από την κάτω πόλη, που επίσης ήταν οχυρωμένη με τείχος. Το τείχος είναι χτισμένο με την έμπλεκτη τεχνική, το μέγιστο πλάτος του φθάνει τα 2,50 έως 3,00 μέτρα, ενώ το μέγιστο σωζόμενο ύψος του πάνω από 4,00 μέτρα. Διασώζεται, εν μέρει, σε οκτώ σειρές. Ήταν ενισχυμένο με τέσσερις, τουλάχιστον, πύργους και έφερε, το λιγότερο, οκτώ πύλες.
Ανατολικά της πόλης έχουν εντοπισθεί ίχνη λατρευτικού τεμένους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αθανασίου Μήτσος, Αναζητώντας την Φθία και την Ελλάδα, Αθήνα 2009
Βαϊρακλιώτης Λάκης, Τα Φάρσαλα στην Αρχαότητα (Προϊστορία – Μυθολογία – Ιστορία), Φάρσαλα 1990
Bequignon Yves, Ẻtudẻs Thessaliẻnnes, BCH, 1932
Botsford & Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα 1995
Haagsma J. Margiet, Karapanou Sophia and Gouglas Sean, Excavations of the Kastro at Kallithea, ΑΔ 2007, σελ. 5 – 14
Helly Bruno, Élẻments pour une histoire de la distribution des territories en Thessalie de l’ ẻpoque Nẻolithique à la fin de l’ Antiquité, Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Θεσσαλίας, Τόμος I, σελ. 194 – 205, Λάρισα 2006
Θεοχάρης Δ., Νεολιθικός Πολιτισμός, Αθήνα 1981
Καραπάνου Σ. – Κατακούτα Στ. , Φάρσαλα, Ιστορία και Αρχαιολογικά Δεδομένα, ΥΠΠΟ, ΙΕ’ ΕΠΚΑ ΛΑΡΙΣΑΣ
Καραπάνου Σ., Ελληνοκαναδική Αρχαιολογική Έρευνα στο “Κάστρο” Καλλιθέας Φαρσάλων, ΑΔ 2008, σελ. 6 – 9
Κατακούτα Στ. – Τουφεξής Γ. , Τα τείχη της Φαρσάλου, ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας 1975 – 1990, Αποτελέσματα και
Προοπτικές, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου της Λυών, 17 – 22 Απριλίου 1990, Τόμος Β’, σελ. 189 – 200, Αθήνα 1994
Κοκκορού – Αλευρά Γ., Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα 1991
Νέα Δομή, τόμος 3, σελ. 31
Οικονόμου Κ.Α., Η Λάρισα και η Θεσσαλική Ιστορία, Τόμος Β’, “Από τις απαρχές της προϊστορίας, στην Τετραρχία και τη Ρωμαιοκρατία” (8000–197 π.Χ.), Λάρισα 2007
Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, τόμος 6, σελ. 303
Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, τόμος 59, σελ. 181
Πρακτικά Α’ Συνεδρίου Φαρσαλινών Σπουδών, Λάρισα 1994
Stählin Friedrich, Η Αρχαία Θεσσαλία, Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων, Θεσσαλονίκη 2002
A. Wace – M. Thompson, Prehistoric Thessaly, 1912
http://el.wikipedia.org/wiki/Φάρσαλα
www.farsala.gr / διαδικτυακές πύλες- δήμος Φαρσάλων- ιστορία
www.achilles.gr/old.farsalos.htm
http://odysseus.culture.gr/ Ακρόπολη Φαρσάλων
http://odysseus.culture.gr/ Θολωτός Τάφος Φαρσάλων
http://www.polidamantas.gov.gr (Διαδικτυακές Πύλες – Δήμος Πολυδάμαντα – Ιστορία)
http://www.hellinon.net/NeesSelides/Fthia.htm
http://el.wikipedia.org/wiki/Φθία
www.e-istoria.com/t4.html
